Θαμπός καθρέφτης [απόσπασμα]

[...] Σαν έφυγες αντιλήφθηκα πως όλο τον καιρό της παρουσίας σου δεν είχα βρει το θάρρος να σου εξομολογηθώ ουσιαστικά πράγματα. Ίσως να έφταιγες κι εσύ για αυτό, όμως πια δεν έχει σημασία. Τώρα που αρχίζω να καταλαβαίνω είναι πλέον αργά και δεν μπορώ να θεραπεύσω τις παλιές πληγές κι απογοητεύσεις σου. Αντιλήφθηκα επίσης πως όλο τον καιρό της παρουσίας σου δεν μπορούσα να δω την ύπαρξη σου καθαρά, περιστρεφόμενος μέσα στην αδιάλειπτη δίνη του χρόνου όπου ο κόσμος μοιάζει να είναι ένα μεγάλο καλειδοσκόπιο με πολύχρωμα κάτοπτρα, μια παράξενη ταινία από κινούμενες εικόνες, μια ταινία βουβή ωστόσο, χωρίς ήχο. Τέλος, θέλω να σου ομολογήσω πως το γεγονός του θανάτου σου μου προσέδωσε μια καυτή αίσθηση του πόσο εφήμερη και πολύτιμη είναι η κάθε στιγμή. Συνειδητοποίησα με σπαρακτικό τρόπο την παροδικότητα όλων των ζωντανών όντων. Κατάφερα να αποδιώξω από τα μάτια εκείνη την κρούστα που μου θόλωνε το βλέμμα και με εμπόδιζε να βλέπω την πραγματική διάσταση των πραγμάτων. Ξέρω πια πως το πεπερασμένο του χρόνου καθιστά τον καθένα από εμάς ανεπανάληπτο και μοναδικό και κατ’ επέκτασιν όμορφο. Βλέπω πια καθαρά πως από το σπόρο αυτής της αλήθειας θα μπορούσε να βλαστήσει μια καθαρή και απεριόριστη συμπόνια για όλα τα όντα.

Οδεύω, λοιπόν, κι εγώ ολοταχώς προς την ανυπαρξία έχοντας κάνει φίλη μου την ματαιότητα. Θέλω να έχω τα χέρια μου αδειανά γνωρίζοντας πως τίποτα δε μου ανήκει. Διότι όλα περνούν και χάνονται δίχως να αφή νουν ίχνη, τα πράγματα, οι άνθρωποι, ένα λουλούδι στον κήπο, ένα παράξενο σύννεφο στον ουρανό, η παιδική μας ηλικία. Διότι στο θαμπό καθρέπτη της μνήμης ίσα που διακρίνουμε τα θολά μας είδωλα. Διότι δε μπορεί κανείς να μιλήσει, να γράψει ή να τραγουδήσει παρά για τον χρόνο και το ανεπανόρθωτο. Και τέλος, διότι όλα θα τα πάρει μαζί με τη σκόνη ο άνεμος, όλα θα ξεχαστούν, θα σβηστούν και η παλίρροια του χρόνου θα γκρεμίσει τα θαυμαστά τείχη που στήνουμε γύρω μας, θα προσπελάσει κι αυτή τη μεγάλη τάφρο που ανοίγουμε όλη μας τη ζωή και που έχει ζώσει το απόρθητο φρούριο του εαυτού μας.

[από τη συλλογή "Είδωλα" του Κωνσταντίνου Βλαχογιάννη, Περικείμενο Βιβλία 2021]

Σύντομο σχόλιο για το "Προσμονή ή τα βουνά" της Νάνσυ Αγγελή

Η συγγραφή της μικρής πρόζας είναι περίπλοκη, όσο η ανάγνωσή της. Tι μπορεί κανείς να πει που να συνοψίζει το περιεχόμενο σχεδόν 30 ιστοριών; Και, από την άλλη, πώς να γράψει κανείς μια ιστορία ως τέτοια χωρίς να παραμείνει ένα ανολοκλήρωτο προσχέδιο, ένα ανέκδοτο ή ένα λιγότερο ή περισσότερο εμπνευσμένο ευφυολόγημα; Πώς να απολαύσει την ανάγνωση τόσων ιστοριών που μοιάζουν σχεδόν με την ίδια ιστορία, χωρίς οι εικόνες και οι διασυνδέσεις να αρχίσουν να χορεύουν στο μυαλό του μόλις τελειώσει το βιβλίο;

Τέτοιοι συλλογισμοί είναι αναπόφευκτοι καθώς διαβάζει κανείς το μικρό αυτό βιβλίο. Οι ιστορίες του είναι αυτοαναφορικές, χωρίς ωστόσο να είναι ομφαλοσκοπικές. Όμως, παρά την όποια αναδίφηση, υπάρχει σε αυτές μια οικουμενική ματιά. Σίγουρα το βλέμμα είναι γυναικείο, όμως είναι ταυτόχρονα και παιδικό. Μια ώριμη αθωότητα αμβλύνει τις γωνίες και απλοποιεί το σύνθετο. Αυτή η παιδικότητα έχει να κάνει κυρίως με την αναφορά σε πολλά αφηρημένα ουσιαστικά και έννοιες (ύπαρξη, φόβος, όνειρα, πίστη, προσμονή, σκοπός ζωής κ.λπ.), η οποία, μέσω της μεταφοράς, ωθείται σε μια ποιητική αποδημία γυρεύοντας κάτι άλλο, απόμακρο, ξένο αλλά ταυτόχρονα οικείο.

Στα πλαίσια της μικροπρόζας λοιπόν, η καταγραφή της μνήμης κατατρίβεται στην περιγραφή σπαραγμάτων ζωής και δεν υπάρχει μια σύνδεση που οικονομεί το βίωμα προς όφελος των προσώπων και όχι προς όφελος μιας ατελεύτητης περιπτωσιολογίας. Μένοντας λοιπόν μεταξύ απομνημονεύματος και μυθοπλασίας, η μικρή αυτή πρόζα δείχνει κυρίως να έχει απαλλαγεί από το σαράκι που λέγεται επινοημένη ιστορία.

Η γραφή της Νάνσυ Αγγελή δεν βασίζεται αποκλειστικά στην έξω κι έσω όραση που κατακλύζεται από παραστάσεις, απεναντίας εξαρτάται από την αλλόκοτη ικανότητα μεταμόρφωσης κι ανύψωσης του καθημερινού βίου σε άλλο σχήμα ζωής. Έτσι τα σύντομα αυτά κείμενα μοιάζουν με disjecta membra μερικών ιστοριών που δεν ολοκληρώθηκαν κι ούτε μπορούσαν να ολοκληρωθούν. Φαίνεται πως το χρέος τους απέναντι στην ανεξάντλητη πραγματικότητα παραμένει ανεπίδοτο, κι αυτός, παραδόξως, είναι ο σημαντικότερος λόγος που καθιστά την ανάγνωση τους απολαυστική.

Άγγελοι

Δε χρησιμεύουν και σε πολλά. Ενδείκνυνται κυρίως ως αντικείμενα προς βασανισμό. Οι κυβερνήσεις καθόλου δε νοιάζονται τι τους κάνεις.

Ίδιοι με πουλιά, κι όμως τόσο ανθρώπινοι… Ζευγαρώνουν και μόνο που κοιτιούνται για λίγο μεταξύ τους.

Τα αυγά τους μοιάζουν με λευκά ζελεδάκια.

Λέγεται πως μερικές φορές εμπνέουν τους ανθρώπους να κάνουν κάτι περισσότερο με τη ζωή τους απ’ ό,τι ίσως θα μπορούσαν.

Τι θα μπορούσαν όμως να κάνουν οι άνθρωποι με τη ζωή τους;

…Καίγονται υπέροχα βγάζοντας γαλάζια φλόγα.

Όταν σπαράζουν, ακούγονται σαν μεντεσές που τρίζει· σαν την κραυγή της νυχτερίδας. Δεν την ακούει κανείς…

[Από τη συλλογή "Ο Βασανισμένος καθρέφτης" του Russel Edson (μετάφρασι Στέφανος Κασσωμένος), Περικείμενο Βιβλία 2022]

Little Mr Prose Poem

Επί δεκαετίες, ο Russell Edson παρήγαγε ένα έργο μοναδικό σε προοπτική και προσέγγιση, δομημένο σχεδόν εξ ολοκλήρου πάνω σε μια δομή πεζογραφικής ποίησης. Γεννημένος το 1935 στο Κονέκτικατ, άρχισε να δημοσιεύει ποίηση τη δεκαετία του 1960. Ο Edson, ο οποίος αστειευόμενος έχει αποκαλέσει τον εαυτό του “Little Mr Prose Poem”, είναι αναμφισβήτητα ο σημαντικότερος συγγραφέας πεζής ποίησης στην Αμερική, αφού έχει γράψει αποκλειστικά σε αυτή τη μορφή πριν γίνει μόδα.

Σε μια επικείμενη μελέτη του αμερικανικού πεζογραφήματος, ο συγγραφέας και κριτικός Michel Delville («The American Prose Poem: Poetic Form and the Boundaries of Genre») αναφέρει ότι μια από τις τυπικές «συνταγές» του Edson για τα πεζοποιήματά του περιλαμβάνει έναν σύγχρονο άνθρωπο που πέφτει ξαφνικά σε μια εναλλακτική πραγματικότητα στην οποία χάνει τον έλεγχο του εαυτού του, ενίοτε σε σημείο που απορροφάται ανεπανόρθωτα –τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά– από το άμεσο και, τις περισσότερες φορές, οικιακό καθημερινό περιβάλλον του. Συνδέοντας και συγχέοντας διαρκώς το κοινότοπο με το παράξενο, ο Edson απολαμβάνει να βάζει μια φαινομενικά αθώα κατάσταση να υφίσταται τις πιο απίθανες και αλλόκοτες μεταμορφώσεις…

Tα πεζοποιήματα του Έντσον μπορούν να προκαλέσουν γέλιο, θυμηδία ή και τα δύο ταυτόχρονα, και αψηφούν την εύκολη ερμηνεία, γιατί δεν έχουν φανερούς συμβολισμούς. O Edson δημιούργησε το δικό του ποιητικό είδος, έναν σουρεαλιστικό φιλοσοφικό μύθο, στον οποίο είναι εύκολο να εισέλθει κανείς, αλλά δύσκολο να τον αφήσει πίσω του. Στο βιβλίο The Tormented Mirror (University of Pittsburgh Press, 2001), συνεχίζει και τελειοποιεί τη φόρμα του σε εβδομήντα τρία νέα ποιήματα.

Ο Russell Edson απεβίωσε στις 29 Απριλίου 2014.

Στρογγυλό

Όταν δεν υπάρχει σχήμα υπάρχει το στρογγυλό. Το στρογγυλό δεν έχει σχήμα· όχι περισσότερο από μια σταγόνα βροχής ή ένα ανθρώπινο δάκρυ…

Και παρότι τα όργανα που παρατηρούν τον κόσμο είναι στρογγυλά, ποτέ δεν ήμασταν ευτυχισμένοι με τη στρογγυλότητα – με το ότι δεν επιτρέπει σε κανέναν να ξαποστάσει. Γιατί στη στρογγυλότητα δεν υπάρχει μέρος να σταματήσεις, αφού όλα τα μέρη στη στρογγυλότητα είναι το ίδιο. Γι’ αυτό κι η αγωνία μας να τετραγωνίσουμε οτιδήποτε.

Να φτιάξουμε ένα κουτί. Να βρούμε αναλογίες σε μια χρυσή τομή…

[Από τη συλλογή "Ο Βασανισμένος καθρέφτης" του Russel Edson (σε μετάφραση του Στέφανου Κασσωμένου), Περικείμενο Βιβλία 2022]